Maak je foto's, film je of schrijf je teksten? Bij al die dingen – en trouwens ook alle andere creatieve uitingen – heb je te maken met auteursrecht. Als jij iets hebt gemaakt, dan ben je daar de auteur van. En heb je dus het auteursrecht. Een ander mag jouw werk, of delen van jouw werk, niet zomaar gebruiken!
Maar hoe werkt het nou precies? Waar moet je allemaal rekening mee houden?
In dit artikel beantwoord ik 5 veel gestelde vragen over auteursrecht. Ik kijk naar hoe je er als maker, maar ook gebruiker van content, mee om moet gaan. Net als bij ons artikel over portretrecht, word ik ook hier bijgestaan door Jolien van Woudenberg van Höcker advocaten.
Mocht je een probleem hebben rondom auteursrecht en een jurist nodig hebben, dan kan je altijd bij haar terecht.
1. Wat is Auteursrecht?
Auteursrecht is het recht van de maker van een werk van literatuur, wetenschap of kunst om te bepalen hoe, waar en wanneer zijn werk wordt openbaar gemaakt of verveelvoudigd.
Jij als maker hebt dus in principe het recht om te bepalen hoe en waar jouw werk wordt gebruikt. Als iemand jouw video van Youtube download en op Facebook upload, mag dag dus niet.
Auteursrecht ontstaat op het moment dat je het werk maakt – je hoeft het dus niet aan te vragen of specifiek bij je foto, video of tekst te vermelden. Auteursrecht heb je automatisch.
En dat recht blijft bestaan, tot 70 jaar na je dood.
2. Wanneer heb je geen Auteursrecht?
In principe heb jij het auteursrecht over het werk dat je maakt. Maar er zijn uitzonderingen.
Bijvoorbeeld wanneer je foto of video te weinig creativiteit of eigenheid heeft. Denk bijvoorbeeld aan pasfoto’s. Die moeten aan zoveel regels voldoen, dat de maker bij het schieten van een pasfoto nauwelijks creativiteit gebruikt. Ook bij het maken van een gewone productfoto, die we vaak zien in webshops, komt weinig eigen inbreng kijken (behalve natuurlijk vakmanschap). Op dit soort foto’s rust in principe dan ook geen auteursrecht.
Let wel op, werk waar om die reden geen auteursrecht op rust, is maar heel beperkt. Zodra er creativiteit bij komt kijken, is er sprake van auteursrecht. Wil je bijvoorbeeld een foto maken van beschuit met muisjes, dan zijn er eindeloos veel manieren om dat te doen en geen regels om je aan te houden. In dat geval heb je dus gewoon auteursrecht.
"Zo is er ook een procedure gevoerd over een schilderij van Boeddha, dat wel heel erg leek op een andere afbeelding van Boeddha.
Het verweer was dat de manier waarop Boeddha moet worden afgebeeld, zozeer religieus en cultureel bepaald is dat er daarom per definitie geen sprake kan zijn van eigenheid of creativiteit. De rechter ging daarin niet mee en oordeelde dat het binnen de religieus en cultureel bepaalde eisen goed mogelijk blijft om daarbinnen een scala aan creativiteit en originaliteit (qua kleur, symmetrie, structuur, etcetera) tot uiting te brengen.
Op de afbeelding van Boeddha rustte dus in dit geval wel degelijk auteursrecht."
Daarnaast kan je ook afstand doen van je auteursrecht.
Als je in dienstverband werkt (werkzaam bent op basis van een arbeidsovereenkomst) terwijl je een product maakt, is er grote kans dat het bedrijf de auteursrechten heeft. Vaak staat er in contracten dat alles wat een werknemer voor het bedrijf maakt, automatisch valt onder het auteursrecht van het bedrijf. Je kan dan, ook na ontslag, niet zomaar stop zetten dat jouw werk nog wordt gebruikt.
Als je in opdracht werkt, als zelfstandige, is het in principe zo dat de auteursrechten bij jou liggen, tenzij je daar met je klant andere afspraken over maakt. Want ook dat kan natuurlijk gewoon.
Als je je auteursrecht afdraagt, weeg dan wel goed af waarom je dit doet.
Ik doe het zelf eigenlijk nooit. Ik maak met mijn klanten duidelijke afspraken over wat ze met het beeld mogen doen en voor hoe lang. Over het algemeen is dat genoeg. Als ze er dan later nog iets heel anders mee willen doen, dan moeten ze dat dus eerst aan mij vragen. En dat is iets wat eigenlijk bijna nooit gebeurt, maar als het dan gebeurt, reken ik daar weer iets extra’s voor. De oorspronkelijke prijs die we hadden afgesproken, was immers gebaseerd op het eerste afgesproken gebruik.
In de video hieronder gaan we daar dieper op in.
3. Wat is persoonlijkheidsrecht?
Als je je auteursrechten verkoopt of afstaat aan een andere partij, bijvoorbeeld een bedrijf, dan mag jij je werk dus niet meer zomaar openbaar maken. Dat gezegd hebbende; je houdt wel áltijd je persoonlijkheidsrecht.
Door persoonlijkheidsrecht kan je als maker van het werk bezwaar maken als jouw werk bijvoorbeeld onder een andere naam dan de jouwe wordt uitgegeven. Ook kan je optreden als jouw werk door anderen wordt verminkt of aangetast. Denk bijvoorbeeld als iemand een dikke rode kras over je foto zet.
Het is dus niet zo dat iemand maar alles met jouw werk kan doen als je jouw auteursrecht afstaat!
"Dit speelt regelmatig bij architecten die worden geconfronteerd met een verbouwing van een door hen ontworpen gebouw. Door die verbouwing kan het uiterlijk en karakter van een gebouw ingrijpende wijzigingen ondergaan, die ervoor zorgen dat de oorspronkelijke opzet van de architect in feite verloren gaat.
Heel recent is bijvoorbeeld geprocedeerd over de verbouwing van museum Naturalis in Leiden. Denk in dit verband overigens ook aan een kunstenaar, die erachter komt dat een gemeente een door hem gemaakt kunstwerk wil verplaatsen, terwijl hij het juist had ontworpen voor een specifieke plek in die gemeente."
4. Wanneer mag ik andermans werk gebruiken?
Als je een werk van een ander wil gebruiken, dan is er maar 1 manier om dat te doen: je hebt toestemming nodig van degene die de rechten over het werk bezit.
Er zijn een aantal manieren waarop je toestemming kunt krijgen:
1. Je bent de opdrachtgever (en hebt er goede afspraken over gemaakt)
Als je iemand vraagt om voor jou te werken, dan spreek je ook af wat je met dat werk mag doen en hoe lang je het kan gebruiken. Zet dit altijd zwart op wit!
Je hebt in dit geval dus toestemming om het werk te gebruiken. Als je aan het begin van het project al weet, dat je de foto of video over 10 jaar nog eens wil kunnen gebruiken, maak daar dan meteen afspraken over.
2. Je hebt toestemming gevraagd – en gekregen
Ook als je geen opdrachtgever bent, kan je ook naar de maker van een werk toestappen en toestemming vragen. Al dan niet tegen betaling.
Zorg er wel voor dat je ook hier goed afspreekt wat wel en niet mag. Een 'ah joh gebruik maar' specificeert niet wat je er dan mee mag doen. Zorg dat je zwart op wit zet - al is het maar in een mailtje - wat je met het werk gaat doen en zorg voor schriftelijke toestemming.
3. Het is Creative Commons
Makers kunnen hun werk onder een Creative Commons licentie online zetten. Onder bepaalde voorwaarden mag je dit werk gebruiken. Let er goed op dat je aan die voorwaarden voldoet! En link altijd naar de bron, vermeld wie de maker is en zet er een link bij naar de juiste Creative Commons licentie.
4. Citaatrecht
Een uitzondering waarbij je geen toestemming van de maker nodig hebt om zijn werk te gebruiken, is als je diegene citeert. Dat geldt niet alleen voor tekst, je kan met een foto of fragment uit een video ook citeren.
Let wel op met citaatrecht, de mogelijkheden zijn erg beperkt en er gelden strenge voorwaarden in dat verband!
Lees er hier meer over, voordat je citaatrecht wil gebruiken.
5. Wanneer mag je andermans werk niet gebruiken?
Eigenlijk is het heel simpel: als je geen toestemming hebt.
Maar al die foto's online dan waar niet bij staat van wie ze zijn? Die mag je toch gebruiken?
Of als iemand een video op Youtube heeft gezet, dan is diegene toch z'n auteursrecht kwijt?
Dat is niet waar! Bedenk het zo:
In principe rust op alle plaatjes, video’s, muziek en teksten auteursrecht.
Ga er dus altijd vanuit dat je andermans foto's, video's, teksten en noem het maar op niet kan gebruiken. Tenzij je specifieke toestemming hebt om dit wel te mogen.
Als de maker er achter komt dat je zijn werk hebt gebruikt, dan kan je dat duur komen te staan. Ze kunnen aanspraak maken op een vergoeding voor het gebruik en daarnaast op een schadevergoeding. En hoewel het bedrag daarvan reëel moet zijn (als iemand 10.000 euro voor 1 foto vraagt moet diegene dat wel erg goed onderbouwen) kan het toch een hoop geld zijn! Zeker als je ongevraagd werk gebruikt van een professionele fotograaf of videomaker.
Ik zie het vaak gebeuren bij mensen die hun eerste website bouwen en er zonder na te denken een plaatje van het internet bij plakken. Hoe klein het plaatje ook is, je kan er altijd een schadeclaim van aan je broek krijgen.
En als je nu netjes iemands naam vermeldt bij het werk? Ook dan mag het niet. Mensen denken vaak dat als ze de auteur benoemen of de bron vermelden, dat het dan wel goed zal zijn. Maar ook dat neemt niet weg dat je toestemming nodig hebt van de auteur.
Werk verwijderen als iemand je aanspreekt op gebruik waar je geen toestemming voor hebt, is ook niet voldoende. Je had het werk immers al gebruikt!
"Hier gaat het inderdaad het vaakst mis omdat mensen denken dat ze geen toestemming nodig hebben in de situaties die hier beschreven worden. Dus het is goed om daar even bij stil te staan!"
Wil je gratis beeld? Er zijn wel websites waar je dat kan vinden, bijvoorbeeld op Pixabay, waar foto's, video's en illustraties worden aangeboden onder de CC0 (Creative Commons) constructie.
6. Welke rechten rusten er nog meer op een werk?
Oké, nog een 6e vraag dan! Want het stopt nog niet bij auteursrecht alleen.
De auteur is niet altijd de enige met recht op een bepaald werk! Eerder hadden we het ook al over Portretrecht. Dat geldt wanneer mensen herkenbaar in beeld zijn.
Stel: je hebt toestemming van een fotograaf om een paar foto's van een bruidsreportage te gebruiken op jouw website. Houd er dan rekening mee dat degene die op de foto staan, ook nog wat te zeggen hebben over het werk. Als zij niet op jouw website willen staan, houdt het ook op!
En als fotograaf of videomaker moet je je er zelf dus ook van bewust zijn dat je toestemming nodig hebt om bijvoorbeeld portretten openbaar te delen.
Daar maakten we ook al eens een video over:
Conclusie
Auteursrecht is dus behoorlijk uitgebreid. Als gebruiker van andermans werk moet je er rekening mee houden. Als maker sta je met auteursrecht sterk om op te treden tegen ongewenst gebruik van jouw werk.
Ik zie zo vaak foto’s met enorme watermerken er doorheen voorbij komen op facebook, terwijl dat dus eigenlijk niet nodig is. Ook zonder dat watermerk mag iemand anders het niet gebruiken. Het blijft natuurlijk makkelijk om een foto, of ander werk te gebruiken, ook zonder dat je er recht op hebt, maar jij als maker kan daar ook wat aan doen. Blijf opletten en schroom niet om een claim te sturen als je dat nodig acht.
Wees dus nooit bang om je werk te delen én wees alert bij het gebruiken van andermans werk.
Heb ik iets gemist? Is er nog iets onduidelijk? Ik ben altijd benieuwd naar jullie ervaringen op dit gebied, dus laat vooral je reactie achter onderaan de pagina!
<p
</p
About the Author
Bedankt voor de heldere informatie!Wat ik me afvraag; hoe zit dat dan als je foto`s van een webshop kopieert en een link van de webshop en het product in de videobeschrijving plaatst. Is dit dan wel toegestaan? Want dat is gewoon gratis promotie toch?Of heb je dan ook te maken met auteursrecht?
Het hangt een beetje van de productfoto af. Als het een hele creatieve productfoto is, waar iemand zijn best heeft gedaan om een sfeervolle omgeving te maken door accessoires toe te voegen, bijvoorbeeld, dan mag het niet. Daar is iemand namelijk creatief aan het werk geweest. Is het zo’n productfoto met een witte achtergrond, waarvan je zou kunnen zeggen dat er geen creativiteit aan te pas is gekomen, omdat het artikel er gewoon recht van voren op staat? Dan kun je het waarschijnlijk wél gewoon gebruiken. Ik zeg waarschijnlijk, omdat ik geen jurist ben en je dus mijn uitspraken hier… Lees verder »
Hallo Rinske,
Ik zocht naar ‘copyright’ en kwam op je site. Een vraag:er is een film gemaakt in 1960 die ‘The time machine’ heet. Daarin reist iemand door de tijd in een machine. Ik heb die machine nagemaakt op klein formaat. Mag dat en mag ik hem ook te koop aanbieden?
Groeten van Kees
Lastige vraag! Hem namaken voor jezelf lijkt me sowieso geen probleem. En te koop aanbieden, dat hangt misschien af van hoe je het doet. Het lijkt me niet dat je er problemen mee krijgt als je hem op een rommelmarkt verkoopt. Maar als je een massaproductie begint en hem via een webshop gaat verkopen, dat kan waarschijnlijk niet. Als je dit soort dingen echt zeker wil weten, zou ik het even vragen bij Charlotte’s Law, zij is jurist. Wij niet 🙂. Onze uitspraken hier zijn slechts een inschatting. Mocht je er meer over leren, laat je het ons weten? Ik… Lees verder »
Bedankt voor dat snelle antwoord. Ik heb er vier gemaakt, een voor mezelf uiteraard. Het model is ongeveer 12 cm hoog en bestaat uit paperclips, veertjes van ballpoints, gordijn- en paraplu- materiaal, wat oude staafjes en schroefjes, papier, hout en verf. Hier een foto. Ik laat het weten als ik meer informatie krijg.
Wat een super cool ding! Ik ben benieuwd waar je op uitkomt.
Helaas moet je voor het simpele antwoord betalen. Bovendien heb ik zo langzamerhand het vermoeden dat niemand het echt weet.
Wat bedoel je met ‘het simpele antwoord’?
En ja; auteursrecht is wel een lastig gebied. Er zijn geen keiharde regels in veel gevallen.
Ik vond trouwens recent ook nog dit artikel, misschien heb je daar wat aan: https://en.wikipedia.org/wiki/Legal_issues_with_fan_fiction
Met het simpele antwoord bedoelde ik: copyright protected of niet. Het lijkt me dat er geen tussenweg is. Maar je zegt het al, het is een lastig gebied, en er zijn aardig wat ‘varianten’. Dank je voor de link
Ah zo! Nou, ik denk dat het zeker wel copyrigthed is! Het is toch nog niet ouder dan 70 jaar? En zelfs dan kunnen de rechthebbenden stappen ondernemen om de rechten te behouden.
Lastig inderdaad! Hoop dat je eruit komt.
Hoi! Sinds kort maak ik filmpjes t.b.v. kunst- en cultuureducatie voor een opdrachtgever, waarbij ik het auteursrecht behoud. Alleen deze filmpjes worden uitgerold over zo’n 500 scholen. Over de verspreiding van deze filmpjes zijn nog geen ( harde) afspraken gemaakt. Waaraan moet ik denken en over wat voor een bedrag kan het gaan? Ik neem aan dat dit los staat van de maak- en ontwikkelkosten.
Hoi Coco, je kan hierover afspreken wat je wil. Zat de verspreiding onder 500 scholen in de initiële opdracht? Of is dat later pas duidelijk geworden? Vaak als de opdracht is dat ik video’s ga maken voor zo’n doel, dan neem ik in de offerte mee dat die verspreiding op die manier toegestaan is. Als dat later pas erbij komt, zo van ‘oh ja, we willen het eigenlijk toch op 500 scholen laten zien’, dan zou je kunnen overwegen om daar nog extra geld voor te vragen. Dan staat dat dus los van de oorspronkelijke offerte. Eerlijk gezegd vraag ik… Lees verder »
Hoi Riske en Grietje, ik ben erg blij met jullie video’s en tips. Mijn vraag: gelden al deze restricties over auteursrecht ook als ik de video op youtube als verborgen plaats? Ik ben in september begonnen als zzp’er bij een cultureel centrum voor een VO school en geef lessen in CKV Camera. Ik heb een tekst van een columniste / schrijfster gebruikt om scenes te filmen. Haar naam en de titel van het stuk staat op de aftiteling. Maar de video zet ik verborgen en deel de link. Moet ik de schrijfster dan toch (alsnog) om toestemming vragen? Hartelijke groet,… Lees verder »
Ik heb al veel gehad aan al jullie tips. Daarvoor dank!
Mijn vraag is: als ik een online conferentie volg en ik neem dat op, ik maak daar dan zelf beelden van, bv van een filmpje dat vertoond wordt, dan is het een opname van mij. Hoe zit het dan met auteursrechten?
Het is me niet helemaal duidelijk wat je doet. Je volgt een conferentie. Maar je hebt een filmpje wat wordt vertoond zelf gemaakt? Of begrijp ik je verkeerd?
Als iemand anders die video heeft gemaakt dan zijn de auteursrechten van die ander. Dat je je scherm opneemt maakt niet dat de auteursrechten naar jou gaan. Als je een video van Youtube download zijn de auteursrechten ook niet van jou.
Wat kan ik doen wanneer een foto of filmpje, van mijzelf en gemaakt door mijzelf, door mijzelf op social media geplaatst, door derden op andere media wordt gepubliceerd zonder mijn toestemming?
Bijvoorbeeld andere Social media, YouTube, Dumpert, een krant of nieuwsprogramma van een officiële omroep?
Het beste wat je kan doen is gewoon even contact opnemen en vragen of ze het eraf halen. Je kan erbij zeggen dat het jouw beelden zijn en dat zij dus geen recht hebben om het te verspreiden.
(Hier is een uitzondering op: als jij het bijvoorbeeld op FB had gezet en zij hebben jouw FB bericht gedeeld met de deelopties van FB, dat mag wel. Zodra ze een plaatje downloaden en weer opnieuw uploaden, dat mag niet.)
Hoi Riske,
Wat als iemand plotseling 3 jaar later claimt de rechten te hebben van een fotoshoot en is zelf niet de onafhankelijke fotograaf of gefotografeerde? De foto’s zijn wel genomen in een ruimte waar de persoon die de rechten claimt de eigenaar van is. Er is overigens niet veel van deze ruimte zichtbaar.
Gr,
David
Dat iemand de eigenaar is van de ruimte waar de foto’s zijn genomen maakt iemand niet meteen de rechthebbende, volgens mij. Ik zou vragen waarom hij denkt dat hij de auteursrechten heeft. En wat is verder de vraag eigenlijk? Vraagt hij of je ze offline haalt, of wil hij geld? Dan kun je daarbij ook nog vragen waarom hij dat wil…
Dit zijn lastige situaties, en een gesprek aangaan is vaak de beste optie. En als het echt vervelend wordt: schakel een jurist in.
Ik ben lid van een internationale online tekenclub en ik zie regelmatig tekeningen, sommige zeer realistisch en gelijkend, afgeleid van bestaande tekeningen en foto’s. Ze gebruiken Google afbeeldingen, zonder verder onderzoek naar evt. beperkingen door copyright. Het minste wat ze kunnen doen is credits geven aan de originele kunstenaar of fotograaf en soms ook zie je er bij staan dat het een studie is. Maar de meesten hebben geen idee wat de regels zijn omtrent het natekenen van andermans creaties. De tekeningen van die club staan ook nog eens op het web en de eigenaar van de website/club heeft te… Lees verder »
Interessante vraag! Ik zou zeggen dat het pas echt een probleem wordt als er iemand geld aan verdient. Wanneer dat niet zo is, vind ik het altijd wel zo netjes om inderdaad de credits aan de maker te geven. Maar ik ben natuurlijk geen jurist, dus ik kan alleen maar een beetje gissen met gezond verstand 😉 Als je dit echt goed wilt weten, kun je beter een jurist vragen!